1048 yılında İran, Nişabur'da doğan şâir, filozof, matematikçi ve astronom Ömer Hayyam çadırcı anlamına gelen "Hayyam" takma adını babasının çadırcılık yapmasından almıştır. Yaşadığı dönemin ünlü veziri Nizamül-Mülk ve Hasan Sabbah ile aynı medresede okumuş, zamanın ünlü alimi Muvaffakeddin Abdüllatif ibn el Lübad'dan eğitim almıştır.

İçinde yetiştiği İslam kültüründeki hâkim anlayıştan ayrılan, kendinden önce yaşayanların insan aklına koymuş olduğu sınırları kabullenmeyen, bir anlamda dünyayı, insanı, var oluşu kendi aklıyla baştan tanımlayarak bunları büyük bir edebi başarı ile rubailer halinde dile getiren Hayyam'ın rubailerinin yanısıra dünya bilim tarihinde de önemli bir yeri vardır.

Matematik dalında “Binom açılımı” olarak bilinen formülün katsayılarının kolayca elde edilmesine yarayan Pascal Üçgeni’ni Pascal'dan önce keşfedenler arasındadır. Öklid (Euclid) aksiyomları üzerinde de çalışmalar yürüten Ömer Hayyam, Paralellik Aksiyomunu başka bir önerme kümesiyle değiştirerek Öklid dışı geometrinin (Non-Euclidean Geometry) temellerini atmıştır. Bugün kullanılan “dar, geniş ve dik açı hipotezleri” bu bakımdan Ömer Hayyam’ın eseri olarak sayılabilir.

Cebir ve geometrinin yanısıra astronomi ile de ilgilenen Ömer Hayyam, Sultan Melikşah tarafından 1074-1075 yılları civârında İsfahan'da kurulan gözlemevi'nin başına getirilmiş ve Fars takviminin düzenlemesi için görevlendirilmiştir. Hayyam tarafından hazırlanan ve “Ömer Hayyam Takvimi”, “Melikşah Takvimi” ya da “Celali Takvimi” olarak isimlendirilen bu takvim'in hata payı 5000 yılda bir gün kadardır. Bugün kullanılan Gregoryen takviminin 3330 yılda bir gün hata verdiği gözönüne alındığında Hayyam'ın bu konudaki başarısı daha iyi anlaşılmaktadır.

Rubaileri çeşitli şair ve çevirmenlerce Türkçeye de çevrilmiş bulunan Hayyam'ın bilindiği kadarıyla 158 adet rubaisi bulunmaktadır ancak ona maledilen rubai sayısı binin üzerindedir.

4 Aralık 1131 tarihinde yaşama veda eden Ömer Hayyam'ın mezarı doğduğu yer olan Nişabur'dadır.

BAZI ESERLERİ:

Şiir:
Eş'arı bil Arabiyye
(Arapça rûbailer)

Fen Bilimleri:
Risâletun fi’l-berâhîni ‘alâ mesâili’l-cebri ve’l-mukabeleti
(Cebir ve mukabele problemlerinin çözümleri hakkında)
Risâletun fî kısmeti rub’i’d-dâireti
(Dairenin dörtte birinin bölünmesi hakkında)
Risâletun fî şerhi mâ eşkele min musâderâti kitâbi Oklidis
(Öklidis’in eserindeki güç problemlerin açıklamaları)
Risâletun fi’l-ihtiyâli li ma’rifeti mikdâreyi’z-zehebi
ve’l-fıddati fî cismin murekkebin minhumâ
(Altın ve gümüşten oluşan bir cismin, oluştuğu
bu maddelerin miktarını belirleme ilkeleri hakkında)
El-Kavlu ‘alâ ecnâsi’l-lezî bi’l-erba’a
(“Dörtlü Dizi” [Tetrachord] )

Metafizik ve felsefe:
Risâletun fi’l-kevni ve’t-teklîfi
(Yaratılış ve insanın kulluk görevleri)
Zaruretu’t-Tezâddi fi’l-’âlemi ve’l-cebri ve’l-bekâ’i
(Dünya, zorunlu kadercilik ve ebedilikteki zıtlıkların mecburîyeti)
Risâletun fi’l-vucûd
(Varlık hakkında)
Risâletu’z-ziyâi’l-‘akl’i fi’l-‘ilmi’l-kullî
(Küllî ilimlerde aklın nurları hakkında)
Risâle der ‘ilm-i külliyât-i vucûd
(Varlıkla ilgili bilimler hakkında)
Risâletu cevâben li-selâsi mesâilin
(Üç mesele için cevaplar)
Risâle der keşf-i hakikat-i Novrûz
(Nevruz günü hakkında) 

Biyografi:
Nizamülmülk

Çeviri:
Tercume-i Hutbetu’l-Garrâ-yi İbn Sinâ
(İbn Sina’nın Hutbetu’l-Garra adlı eserinin çevirisi)

ŞİİRLERİ